www.przyszloscwprzeszlosci.info

janusz

Buddyzm, religia Światowa

Autor: Manfred Seegers
Tlumaczenie, opracowanie: Wojtek Tracewski

Kiedy dwa i pół tysiąca lat temu Budda osiągnął oświecenie, pokazując że można uwolnić się od wszelkiej niewiedzy, dał tym samym wszystkim do ręki klucz do najwyższego, trwałego szczęścia. Obejmuje ono uwolnienie od całego cierpienia uwarunkowanej egzystencji, doskonałe urzeczywistnienie natury zjawisk, a także nieograniczoną zdolność pomagania innym na drodze do wyzwolenia i oświecenia. Budda obrócił trzykrotnie kołem Dharmy, to znaczy że udzielił trzech wielkich cyklów nauk odpowiadających różnym możliwościom uczniów i wskazujących im drogę do tej nieprzemijającej radości. Od tamtej pory przed wszystkimi zainteresowanymi stoją otworem metody pozwalające osiągnąć ten sam doskonały stan pełnego oświecenia, który urzeczywistnił Budda.
W czasie całego swego życia Budda udzielał uczniom w rozmaitych życiowych sytuacjach wskazówek, które pozwalały im uczynić następny krok na ścieżce ku wyzwoleniu i oświeceniu. Czynił to przez słowa, symbole, a także swój własny przykład. Ponieważ miał uczniów o różnych możliwościach i rodzajach mentalności - byli wśród nich i bardzo prości ludzie i królowie, początkujący na drodze i arhatowie czy wysocy bodhisattwowie, a więc bardzo zaawansowani praktykujący - jego nauki tworzą wszechstronną ścieżkę prowadzącą w pewny sposób do celu tych, którzy zastosują metody. Ogólnie mówi się o osiemdziesięciu czterech tysiącach różnych nauk służących za antidotum przeciwko takiej samej liczbie możliwych splamień i blokad. Naukę Buddy można porównać do olbrzymiej apteki, w której na każdą chorobę dostępne jest odpowiednie lekarstwo. Po jego odejściu uczniowie odpowiednio do swoich możliwości używali fragmentów tej olbrzymiej skarbnicy nauk, by uczynić następny krok w rozwoju. W ten sposób na przestrzeni ponad dwóch tysięcy pięciuset lat historii buddyzmu wyłoniły się jego liczne tradycje. Z Indii rozprzestrzeniły się one na wszystkie kraje i kultury Azji. Obecnie ośrodki różnych buddyjskich szkół działają na całym świecie.
Zgodnie z większością źródeł, ogólna liczba buddystów wynosi około czterystu milionów. Do tego dochodzą jeszcze ci, którzy z wielu powodów nie mogą oficjalnie potwierdzić, że praktykują Dharmę. Tylko w samych komunistycznych Chinach żyje sto pięćdziesiąt milionów buddystów, którzy w panujących w tym kraju warunkach prawie w ogóle nie są w stanie otwarcie stosować metod Buddy.
Ta ogólna liczba stale rośnie. Przede wszystkim na Zachodzie pojawiło się w ostatnich latach szerokie zainteresowanie buddyzmem. Mimo tego, że przepływ informacji na świecie ogromnie wzrósł dzięki mediom, trudno jest uzyskać wiedzę na temat całego buddyzmu, który na przestrzeni dwóch tysięcy pięciuset lat swego istnienia bardzo wielostronnie się rozwinął. Najprostszym sposobem poznania wszystkich buddyjskich tradycji jest użycie klucza trzech obrotów kołem Dharmy. W ten sposób można się zorientować, jak ze zbioru praktycznych rad, których Budda udzielił swoim bezpośrednim uczniom, wyłonił się buddyzm jako religia światowa. Treść trzech obrotów kołem Dharmy można przedstawić w następujący sposób: w czasie pierwszego z nich Budda wyjaśnił cztery podstawowe prawdy, które z jednej strony pokazują wyraźnie naszą sytuację w kręgu egzystencji wraz z jej przyczynami, z drugiej zaś prezentują jednocześnie możliwości wyzwolenia ze wszystkich cierpień i trudności oraz ich przyczyn. W czasie drugiego obrotu kołem Dharmy Budda pokazał, że natura wszystkich rzeczy pozbawiona jest prawdziwego, niezależnego istnienia. Na tym poziomie nauczał najwyższej mądrości, pradżniaparamity. Natomiast w ramach trzeciego obrotu kołem Dharmy Budda udzielił nauk o naturze buddy stanowiącej esencję umysłu każdej istoty - doświadczenie tego stanu budzi do życia wszystkie doskonałe właściwości oświecenia.
Jeżeli odniesiemy teraz te trzy obroty kołem Dharmy do różnych tradycji buddyzmu, wówczas zobaczymy, że pierwszy z nich stanowi podstawę tradycji therawady, która z perspektywy wielkiego pojazdu, mahajany, określana jest również mianem hinajany. Tradycja ta praktykowana jest głównie w południowych buddyjskich krajach, takich jak na przykład Sri Lanka, Birma, Tajlandia, Laos i Kambodża. Tutaj nacisk położony jest na pozytywne zewnętrzne zachowanie i wyzwolenie od cierpienia uwarunkowanej egzystencji dzięki poznaniu pustości ego.
Drugi i trzeci obrót kołem Dharmy tworzą podstawę dla wielkiego pojazdu, mahajany. Mahajana praktykowana jest przede wszystkim w buddyjskich krajach położonych na północy - w Tybecie, Ladhaku, Nepalu, Sikkimie, Bhutanie, a także w Mongolii, Chinach, Japonii, Wietnamie, Korei, na Tajwanie itd. Nazwa "mahajana" odnosi się do wielkiego i szlachetnego nastawienia stanowiącego podstawę tego pojazdu - życzenia osiągnięcia stanu buddy, by wyzwolić wszystkie istoty od cierpienia. Wewnątrz mahajany istnieje następnie podział na pojazd sutr i pojazd tantr. W uproszczony sposób można powiedzieć, że drugi obrót kołem Dharmy tworzy główną podstawę pojazdu sutr - stanowi on również główną praktykę w większości krajów mahajany. Pojazd sutr zwany jest również pojazdem przyczyny, gdyż tworzy przyczyny oświecenia. Wgląd w pustość wszystkich zjawisk zostaje osiągnięty dzięki dokładnemu zbadaniu przyczyn powstawania zjawisk oraz praktyce medytacji.
Trzeci obrót kołem Dharmy jest natomiast najważniejszą podstawą pojazdu tantr, który w swej pełnej formie praktykowany jest obecnie jedynie w buddyzmie tybetańskim. W niektórych innych tradycjach, jak na przykład w wielu pomniejszych szkołach buddyzmu czan w Chinach i zenu w Japonii, zachował się przekaz niektórych aspektów pojazdu tantr. Inaczej pojazd tantr nazywany jest często tajemną mantrajaną, wadżrajaną lub ewentualnie diamentową drogą. Nauki te określa się również mianem pojazdu owocu, gdyż praktykujący identyfikuje się tutaj z samym owocem, z doskonałym stanem buddy. Budda nauczał w tantrach, że najwyższe właściwości już teraz obecne są w naturze umysłu i że chodzi tylko o to, by usunąć powierzchowne splamienia, które blokują urzeczywistnienie przez praktykującego natury buddy we własnym umyśle.
Obserwując historyczny rozwój buddyzmu można zobaczyć w jaki sposób z praktyki wszystkich tych nauk wyłoniły się znane nam dzisiaj tradycje. Sam Budda udzielał co prawda tylko ustnych nauk, jednak jego pierwsi uczniowie spisali je i w tej pierwotnej formie przekazali dalej. Urzeczywistnieni buddyjscy mistrzowie ułożyli potem dalsze komentarze wyjaśniające znaczenie nauk Siakjamuniego. Nacisk położono na autentyczny i dokładny przekaz jego wskazówek. Już w Indiach na przestrzeni stuleci powstały różne linie przekazu, które można przyporządkować trzem kolejnym obrotom kołem Dharmy.
Bezpośrednio po czasach Buddy, w pierwszym okresie, nie wszystkie poziomy nauk były publicznie praktykowane. Niektóre były utrzymywane w tajemnicy lub urzeczywistniane i przekazywane przez nielicznych uczniów. W okresie pierwszych czterystu do pięciuset lat po odejściu Buddy, który zgodnie z większością źródeł żył pomiędzy 563 a 479 rokiem p. n. e. , otwarcie praktykowany był tylko mały pojazd. Spośród osiemnastu tradycji małego pojazdu przetrwały tylko te, które troszczyły się przez cały czas o autentyczność przekazu. Byli to przede wszystkim "starsi" (w języku pali: thera) . Od tego słowa pochodzi nazwa therawada (dosłownie: nauka starszych w zakonie), która używana jest dzisiaj w odniesieniu do obu istniejących jeszcze szkół małego pojazdu - stawirawadinów i sarwastiwadinów. Drugi okres indyjskiego buddyzmu, w którym stały się znane nauki sutr mahajany, rozpoczął się co prawda już w drugim stuleciu przed Chrystusem, kiedy stały się publicznie znane pierwsze teksty literatury pradżniaparamity, jednak dopiero począwszy od przełomu tysiącleci mahajana stała się głównym prądem buddyzmu w Indiach. Stało się to możliwe dzięki dwóm mistrzom przepowiedzianym wcześniej przez Buddę - Nagardżunie i Asandze, działającym w II lub V wieku n. e. Do rozwoju mahajany przyczyniło się również założenie wielkiego uniwersytetu w Nalandzie (ok. II w. n. e.), który na ponad tysiąc lat stał się ośrodkiem jej zachowania i rozkwitu. Ogólnie również w tym przypadku można mówić o okresie pięciuset lat, które przyporządkować można drugiemu obrotowi kołem Dharmy.
Powodem, dla którego treść nauk większości tradycji północnego buddyzmu stanowi właśnie ten poziom przekazu jest fakt, że pierwsi tłumacze tego okresu przybyli do Indii i przetłumaczyli teksty na swe własne języki. Już w pierwszym stuleciu n. e. rozpoczęło się rozprzestrzenianie buddyzmu w Azji Środkowej i Chinach. W trzecim wieku nauki dotarły do Birmy, Kambodży, Laosu, Wietnamu i Indonezji. Wiele ważnych buddyjskich tekstów zostało przetłumaczonych w IV i V w. na chiński przez Kumaradżiwę (344 - 413), Hui-Juana (334 - 416) i innych. Wielki indyjski mistrz Bodhidharma przybył ok. 560 roku n. e. z Indii do Chin i został tam założycielem buddyzmu czan. W Japonii buddyzm zen zaczął się rozwijać niewiele lat później - w 583 roku n. e. W 594 roku stał się tam religią państwową.
Potem nastąpił trzeci wielki okres buddyzmu indyjskiego, czas wielkich joginów i urzeczywistnionych mistrzów, tak zwanych mahasiddhów. Spadkobiercy Buddy rozwinęli się dalej i byli w stanie praktykować również jego najwyższe nauki: wadżrajanę lub diamentową drogę. Mistrzowie ci dysponowali niezwykłymi mocami (sanskr. : siddhi), należeli do różnych warstw społecznych - byli wśród nich zarówno mężczyźni jak też kobiety. Niektórzy z nich byli wędrownymi joginami wyglądającymi i zachowującymi się czasem w sposób bardzo niekonwencjonalny. Tradycja diamentowej drogi ujmuje najważniejszych mistrzów tego okresu w grupę osiemdziesięciu czterech mahasiddhów, z których najważniejszym był Saraha. Wyrazem ich urzeczywistnienia są pieśni znane pod mianem doha.
Do momentu zniszczenia buddyzmu w Indiach przez muzułmanów i hinduistów, można mówić o około tysiącu pięciuset latach jego rozwoju - o trzech okresach liczących po około pięćset lat. Okresy te odpowiadają trzykrotnemu obrotowi kołem Dharmy, co oznacza, że w szczytowym okresie tej epoki wszystkie poziomy nauki Buddy były już praktykowane w Indiach.
Kiedy w VIII wieku, na zaproszenie króla Tybetu Trisong Detsena, wielki mistrz Padmasambhawa (tyb. : Guru Rinpocze) przybył do kraju śniegów i sprowadził do niego buddyzm, podkreślał szczególnie znaczenie jego tantrycznego aspektu, diamentowej drogi i doprowadził do tego, że wadżrajana stała się znana powszechnie. Od tamtej pory można uważać termin "buddyzm tybetański" za synonim diamentowej drogi. Król troszczył się jednocześnie o to, by wiele ważnych tekstów zostało przetłumaczonych na tybetański. Te wczesne nauki i tłumaczenia doprowadziły do rozwinięcia się pierwszej z czterech wielkich tybetańskich tradycji, Njingmapy.
Później w XI wieku nastąpił drugi wielki okres tłumaczeń, w ramach którego sprowadzone zostały do Tybetu dalsze przekazy. Doprowadziło to do powstania "nowych tradycji" (tyb. : sarma) , z których najbardziej znane są: Kagyu, Szakja i Gelug.
Marpa Tłumacz (1012 - 1097) sprowadził z Indii do Tybetu cztery szczególne przekazy pochodzące od mistrza Tilopy (988 - 1069) . Wraz z naukami mahamudry tworzą one rdzeń tradycji Kagyu. Drogmi Lotsała (993 - 1074) przekazał linię indyjskiego mistrza Gajadhary (lub Wirupy) Khön Konczogowi Gjalpo (1034 - 1102) , który w oparciu o te nauki założył tradycję Szakja.
Wielki indyjski mistrz Atiśa (982 - 1054) udał się również do Tybetu i wraz z tłumaczem Rinczenem Zangpo (958 - 1055) i jego głównym uczniem Dromtönpą (1004 - 1065) , założył tradycję Kadampa, której nauki użyte zostały później przez Tsongkhapę (1357 - 1419) jako rdzeń tradycji Gelug (lub Gaden) .
Esencja tych przekazów jest taka sama we wszystkich szkołach, gdyż każda z nich opiera się na naukach samego Buddy i komentarzach indyjskich mistrzów. Różnice polegają na komentarzach, które buddyjscy nauczyciele przekazywali zawsze odpowiednio do potrzeb swych uczniów, kładąc nacisk na różne aspekty nauk. I tak na przykład starsze szkoły są bardziej zorientowane na praktykę, a nowe wkładają więcej wysiłku w studiowanie Dharmy.
Przekazy te były następnie kontynuowane w czystej formie nieprzerwanie przez kolejny tysiąc lat, doprowadzając niezliczonych praktykujących do doskonałego urzeczywistnienia natury umysłu.
Również dzisiaj buddyzm tybetański umożliwia osiągnięcie w krótkim czasie oświecenia dla dobra wszystkich istot, szczególnie dzięki skutecznym metodom diamentowej drogi. Praktyka wadżrajany obejmuje wszystkie poziomy nauki Buddy, na ścieżce tej uczeń zawsze rozwija się pod kierunkiem wykwalifikowanego nauczyciela. To prawdopodobnie sprawia, że tak wielu ludzi na całym świecie otwiera się przed tym właśnie kierunkiem buddyzmu. Jeśli z jednej strony autentyczny przekaz gwarantuje to, że cel praktyki rzeczywiście może zostać osiągnięty, z drugiej zaś można zawsze połączyć praktykę z każdą życiową sytuacją, tu i teraz, z codziennym doświadczeniem, wtedy łatwo można przyjąć wielki podarunek Buddy. Różne buddyjskie tradycje są tylko bramą, za którą wydarza się przekaz Dharmy Buddy. Jego treść stanowi kompletną drogę do ostatecznego urzeczywistniania natury umysłu, trwałego szczęścia.
Tekst ten jest tylko ogólnym przeglądem głównych tradycji buddyzmu - ich szczegółowa prezentacja rozsadziłaby ramy krótkiego artykułu. Nie mogłem w nim przedstawić całego historycznego rozwoju, ani pełnej treści nauk różnych szkół. Dalsze wiadomości można znaleźć w anglojęzycznych fachowych opracowaniach oraz wykładach i książkach nauczycieli tych tradycji. Mimo to mam nadzieję, że udało mi się przy pomocy tych kilku informacji ułatwić czytelnikowi przeżycie różnorodności buddyjskich tradycji jako wielkiego bogactwa, a nie źródła pomieszania.